Borča

Selo bez centra, grad bez trga, skica za istorijsko geografski portret.
Borča ima i pesnike i paore, popove i profesore, privrednike i pronalazače, perače prozora i pekare i naučnike i novinare i neradnike, narode i narodnosti, učenike i ugostitelje, lekare, zidare, muzičare, slikare, zubare, zlatare, fudbalere, umetnike, gubitnike, mangupe, manipulante, grobare, ribare i stolare, preprodavce, političare, direktore i komšije, studente, svinjare, frizere, policajce, ima mnogo ljudi i puno životinja. Dovoljno razloga za još jednu državu a Borča je zapravo skup mesnih zajednica Palilulske opštine.
Borča, ranije selo u Pančevačkom srezu danas naseljeno mesto u sastavu grada Beograda. Lezi na desnoj zaravni (78m) po sred vodoplavne aluvijalne ravni pančevačkog rita na levoj obali Dunava prema Beogradu i Zemunu. Pre podizanja nasipa (građen 1929-33 godine, ukupne dužine 89 km) pri najvećim poplavama Dunava (poslednje 1888, 1924) selo je plavljeno do 1m visine.
Najraniji je spomen Borče iz 1567 godine kada je "mnogogrešni Petar pop zemunski" ovde prepisivao Četvorojevandelje sa srpsko slovenskom recenzijom i naslikanim minijaturama (manastir Jazak, Fruška Gora). Borča je 1739-41 od Turaka plenjena i zbog kuge spaljena. (…Bolest je ovde dospela sa više strana. Po nekim zapisima kugu su doneli doseljenici iz prekodunavskih provincija, pa i sami Borčani koji su tajno prelazili Dunav pri trgovini i švercu sa ribom i duvanom…A po nekim pretpostavkama to su ucinili Turci sa ostrva Porače, oni su prenosili duvan, gde su ga menjali za rakiju dudinjaru i za divljač. Umrli Borčani su zajedno sa svojim stvarima bacani u žive krečane, iskopane nasred sela, njihove kuće spaljivane. - Boban Jovanović - Borčanski…)

Godine 1794. naseljena je sa 14 porodica ribara, kojima je vlast podigla kuće. U srpskom pokretu 1848. u Vojvodini Borča je aktivno učestvovala preko svog poslanika Danila Beriča. Posle objave rata Srbiji 1914 stanovništvo Borče je od austrijsko-ugarskih vojnih vlasti deportovano, a veći broj streljan. (6.IX 1914 srpska vojska je prešla u Srem, među austrijsko-ugarskom vojskom nastala je panika te su napustili Borču. Borčani su mislili da je došao davno očekivani dan oslobođenja i ujedinjenja sa Srbijom. Na opštini je postavljena srpska zastava ali rat je bio tek na početku i niko nije slutio u veselju da će se sve završiti vrlo krvavo. Već 14. X 1914. srpska vojska se povlači iz Srema i vraćaju se austro-ugari. Dve madarice su žandarmima odmah ispričale šta se u Borči dešavalo i nastala je grozna osveta. Selo nije spaljeno ali je stanovništvo internirano, a viđeniji muškarci su u Pančevu 23. IX 1914. streljni ili osuđeni na duge teške robije.
(Iz Letopisa br. 12. parohije Borčanske Hrama "Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja")

Spomen ploča palim borcima svedoci o ucešcu Borče u ratu 1941-45. godine. U posleratnoj izgradnji Borča je dobila novo naselje Martinovu Gredu od naseljenika sa ranijih Salaša Pančevačkog Rita (a po poreklu su sa teritorije Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije…). Na novome drumu ka Beogradu razvila se Nova Borča. Borča ima direktnu autobusku vezu sa Beogradom.
(Enciklopedija Jugoslavije 1. 1955. godine)

Ako se iz vremena Panonskog mora i praistorije ne mogu pronaći materijalni dokazi postojanja čovekovog boravka na ovom prostoru iz vremena Jaziga, Sarmata i Rimljana i kasnije Turaka svakako i to kroz pronađene figure, novac, zlatne medalje iz III i IV veka pre nove ere.
(Stanoje Stojanin, istoričar)

Borča selo je velika ritska močvara blata i prašine i ne može da stane u modernu kibernetiku, a neće i ne voli u Internet. Selo voli svoje konje, guske, ćurke, golubove, paunove, rode. A susedi ćute, trpe i podnose sve što moderno vreme zapoveda. Ratovi prođu, ljudi osakaćeni ostaju. Čuče u poljima, zajednno sa rodama i žabama. Odmahuju komarcima zadivljeni čarolijom totalnog besmisla znoja, krvi i suza.
Borču vole i oni koji nikoga ne vole, bacači avionskih bombi, slučajni stranci, cure zalutale, a prvi put.
Kere borčanske laju, narocito noću, onako horski.Sa razlogom lepe melodije se slute uoči zemljotresa ili bombardovanja. Mogu se čuti i kada nema čovečijeg razloga za očaj ili patnju. A muka ko muka vetar sve odnosi.
(Drago Ursulov iz filma Bangla Borča)

Danas Borča ima 80-tak hiljada stanovnika i još toliko sudbina, tajni, želja da se odgonetne misterija stvarnosti i dopiše istorija. Borča će imati uskoro ili kad se već seti i bioskop, galeriju, park umetničke skulpture, eko bazu, sportski centar, jednom rečju sve ono što nema ili treba "spavati, sanjati, to je cilj i predano mu tezi ti".
(V. Šekspir - Hamlet)


Priredio
Dragan Ve Ignjatović